سـم
به ماده ای گفته می شود که پس از ورود مقادیر نسبتا کمی از آن به بدن ،
باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن شده یا باعث تخریب بافتهای بدن و مرگ
میگردد .
راههای ورود سم به بدن
عبارتند از
۱-گوارشی : زمانی روی میدهد که سم از طریق دهان وارد شده و بوسیله دستگاه گوارش جذب شود .
۲-تنفسی : زمانی که سم از طریق دهان یا بینی وارد شده و بوسیله مخاط دستگاه تنفس جذب شود .
۳-تماسی : زمانی روی میدهد که سم از طریق تماس با پوست سالم واردشده و بوسیله دستگاه گردش خون انتشار یابد .
۴-ترزیقی : زمانی روی میدهد که سم از طریق پارگی در پوست وارد شده و بوسیله گردش خون در بدن انتشار یابد .
مسمومیتهای ترزیقی در نتیجه گزش حشرات ، مارگزیدگی یا ترزیق بوسیله سوزن روی می دهد .
مسمومیتهای گوارشی
مسمومیتهای گوارشی شایع ترین نوع مسمومیت هستند . این مسمومیت می تواند
ناشی از مصرف غذای فاسد شده ، مصرف داروی اشتباه و یا زیاد از حد خوردن
دارو به قصد خودکشی و … می باشد .
کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر مسمومیت اتفاقی قرار میگیرند و
مسمومیت در کودکان بعلت مصرف مواد شیمیایی خطرناک مانند نفت ، مواد پاک
کننده ، دارو و … بیشتر است .
علائم کلی مسمومیت گوارشی:
۱- دردهای شکمی
۲ – تهوع – استفراغ
۳- استنشاق بوی ماده مصرف شده از دهان
۴- خواب آلودگی
۵- اختلال و ضعف تنفس و گردش خون
۶- بیهوش
و بعضی از علائم بستگی به ماده مصرف شده و نحوه تاثیر آن دارد . برای مثال
استفاده از مواد مخدر کاهش و وقفه تنفس ، تنگی مردمک چشم و خشکی دهان را
در پی دارد .
در حالیکه استفاده از داروهای محرک باعث هیجان, توهم, تعریق فراوان ، افزایش تنفس و ضربان قلب و تشنج می شود .
در مسمومیت با الکل به علت مصرف بیش از حد ، علائمی چون استشمام بوی الکل
از تنفس بیمار ، تهوع و استفراغ, تنفس عمیق ، نبض پر درمراحل ابتدایی و
تنفس کم عمق و نبض تند در مراحل پیشرفته دیده می شود و حتی بعلت تاثیر الکل
در سیستم عصبی فرد ، تعادل رفتاری و شخصیتی و تفکر فرد از بین رفته و ممکن
است به دیگران یا خود آسیب برساند .
در مسمومیت با اسید و قلیاها که بصورت تصادفی یا به قصد خودکشی استفاده
میشوند ، وجود نواحی سوخته در اطراف صورت ، دهان و حلق ، استفراغ و اسهال
خونی ، درد وسوزش شدید در مجرای گوارش و یا مشکلات تنفس و انسداد راه هوایی
از علائم این مسمومیت است .
اگر فرد مسموم هوشیار است, از او پرسش کنید
۱-who نام ، سن ، جنس فرد ؟
۲-what نوع ماده سمی بلع شده ؟
۳- how much مقدار مصرف شده چه میزان است ؟
۴-how شرایط مسمومیت به چه صورت است ؟
۵-when زمان اتفاق افتادن مسمومیت ؟
نکتـه
اگر لبهای سوخته مشاهده شد ، احتمال مسمومیت با مواد سوزاننده می باشد که چندین جرعه آب سرد یا شیر به او بدهید .
اگر فرد مسموم بیهوش است ,او را ارزیابی کنید هر ۲ تا ۳ دقیقه تنفس و نبض او را بررسی کنید و ارجاع دهید
اقدامات کلی در برخورد با مسمومیت گوارشی
در این نوع مسمومیت ها بعد از ارزیابی وضعیت فعالیت دستگاههای حیاتی ( تنفس وقلب ) ، اقدامات کلی سه مرحله است :
۱-تشخیص نوع سم
۲-رقیق کردن سم
۳-خارج کردن سم از معده
۴-تشخیص نوع سم : همانطور که قبلا هم اشاره شد در صورت هوشیار بودن مسموم
سوالاتی پرسیده میشود و با بررسی محیط اطراف و علائم مشاهده شده نوع سم را
تشخیص میدهد .
۵-رقیق کردن سم : با رقیق کردن سم میتوان از اثرات ناخواسته و سود بسیاری
از سموم جلوگیری کرد . چند لیوان آب نمک ولرم باعث به تعویق انداختن جذب سم
از معده میشود و در صورت موجود بودن شربت ایپکاک ipecac علاوه بر آب چند
قاشق از این شربت میدهیم .
۶- خارج کردن سم از دستگاه گوارش: استفاده از محلول آب نمک ، یا آب به
همراه چند قاشق شربت ایپکاک در مدت کوتاهی باعث ایجاد تهوع و استفراغ می
گردد .
همچنین استفاده از محلول آب نمیک و سفیده تخم مرغ در مدت کوتاهی باعث استفراغ و تخلیه مواد مسموم میگردد.
برای تسریع در دفع مواد از معده در حالیکه مصدوم در حالت نشسته است و سرش
به سمت جلو و پایین است با تحریک انتهای گلو با انگشت ، وی را وادار به
استفراغ می کنیم و سپس با آرام کردن مصدوم او را به نزدیکترین مرکزدرمانی
ارجاع می دهیم .
نکات مهـم
۱-از دادن آب نمک برای کودکان بپرهیزید ، زیرا این عمل بسیار خطرناک بوده و باعث مرگ در کودکان در اثر خفگی ناشی از استفراغ میشود .
۲-در صورتی که مسمومیت در اثر مصرف مواد اسیدی ، قلیایی ، فراورده های
نفتی یا مواد سوزاننده یا مواد پاک کننده و شوینده ها باشد به هیچ عنوان
عمل رقیق کردن و وادارکردن به استفراغ را انجام ندهید .
چون در صورت استفراغ این مواد ممکن است مری مجددا آسیب ببیند و یا با
آسپیره شدن به داخل راه هوایی باعث آسیب مخاط ، تورم و انسداد راههایی
هوایی گردد .
۳-در افراد بیهوش ، افرادی که تشنج کرده ، بیمارانی که سابقه ناراحتی قلبی
دارند و زنان باردار عمل وادار کردن به استفراغ را نباید انجام دهید .
مسمومیت گوارش میکروبی
بوتولیسم
تشخیص سریع این بیماری و مراقبت لازم آن موجب حفظ حیات فرد مسموم خواهد شد
هر چند این نوع مسمومیت نادر است اما در ۶۰ درصد موارد به مرگ می انجامد .
این سم که از باکتری کلستریدیوم بوتولوئید ترشح می شود ، مانع از ارسال پیامهای عصبی از اعصاب محیطی به عضلات می گردد و به ضعف شدید ، فلج و مرگمی انجامد . متاسفانه این سم هیچ طعم و مزه ای ندارد .
نشانه های بیماری معمولا تا ۲۴ ساعت پس از مصرف سم ظاهر نمی شود
و پس از آن نشانه ها و علائم زیر به ترتیب و بتدریج آغاز می گردند :
۱- خشکی دهان
۲- گلودرد
۳- عدم تطابق در چشم و دو بینی
۴- خستگی شدید
۵- اشکال در صحبت کردن و بلع
۶- فلج عضلات تنفسی
۷- فلج
۸- از بین رفتن رفلکس های بدن
۹- محدودیت حرکات چشم
۱۰- اختلال شدید تنفسی
۱۱- مردمک های گشاد
منبع اصلی سم برتولیسم ، غذای کنسرو شده تاریخ گذشته است که قبل از مصرف
خوب حرارت ندیده اند . اما به تازگی مشاهده شده که ۲۴ درصد موارد گزارش شده
ناشی از غذاهای رستورانی بوده اند .
اقدامات و کمک های اولیه
۱-وادار کردن به استفراغ
۲-دادن اکسیژن با فشار زیاد در صورت شک به فلج عضلات تنفسی
۳-دادن سفیده تخم مرغ
۴-رسانیدن بیمار به مرکز درمانی
۵-تجویز ضد سم توسط پزشک
ادامه مطلب را بخوانید
مسمومیت های تنفسی
سموم تنفسی موادی سمی هستند که از طریق مجاری تنفسی وارد شده و از ریه ها
جذب بدن می شوند . بیشتر مسمومیت های تنفسی ناشی از دود آتش سوزی میباشد .
سم به سرعت جذب بدن شده و معمولا عواقب خوبی ندارد .
منابع اصلی مسمومیتهای تنفسی عبارتند از :
۱-گازهای منو اکسید کربن co : گاز اصلی متصاعد شده از اگزوز اتومبیل وکرسی است ، در زنبورداری برای کشتن زنبور بکار می رود.
۲-گازهای دی اکسیدکربن : در صنعت ایجاد میشود و در عمق چاه وجود دارد . ۳- گاز کلر : در استخر ها بکار می رود .
۴-گاز آمونیاک : گازهای صنعتی
۵-گازهای بیهوشی ( اتر )
۶-گاز دی اکسید سولفور: در صنایع یخ سازی بکار میرود و در چاهها نیز وجود دارد .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت تنفسی :
۱- سر درد شدید
۲- تهوع و استفراغ
۳- سرفه ، تنفس صدادار
۴- تنگی نفس
۵- درد قفسه سینه
۶- اشک ریزش و سوختگی چشم
۷- سوختگی گلو و سینه و پوست صورت
۸- سیانوز ( کبودی )
۹- گیجی و منگی
۱۰- اختلال در هوشیاری و بیهوشی
اقدامات و کمک های اولیه:
۱- دور کردن مسموم از منبع سم
۲- برقرای و کنترل تنفس
۳- در مسمومیت های تنفسی ، باید فوراً اکسیژن ۱۰۰درصد داده شود ( با توجه به دستورالعمل استفاده از کپسول اکسیژن )
۴- شل کردن لباسهای شخص مسموم
۵- انتقال به مرکز درمانی
مسمومیت های تماسی
این نوع مسمومیت زمانی روی می دهد که ماده سمی از طریق پوست وارد بدن شود و
از طریق دستگاه گردش خون در سراسر بدن توزیع گردد . حشره کشها و سموم
صنعتی دو نوع شایع از سمومی هستند که از طریق پوست قابل جذب می باشند
همچنین گیاهان بسیاری وجود دارند ( نظیر گزنه ، پیچک , سماق و غیره ) که در صورت تماس با پوست واکنشهای شدید حساسیتی ایجاد می کنند که این واکنشها می توانند در کل بدن نیزمنتشر شوند .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت های تماسی
۱- التهاب یا قرمزی پوست
۲- سوختگی شیمیایی
۳- بثورات جلدی
۴- خارش
۵- تهوع و استفراغ
۶- گیجی و منگی
۷- شوک
۸- تجمع آب در پوست و ظهور تاول
۹- سایر علائم و نشانه های عمومی مسمومیتها
که این علائم و نشانه ها در مسمومیت تماس گیاهی سه دسته هستند
۱-علائم خفیف : خارش خفیف
۲-علائم خفیف تا متوسط : خارش و قرمزی
۳-علائم متوسط : خارش ، قرمزی ، تورم
۴-علائم شدید : خارش ، قرمزی ، تاول و تورم
اقدامات و کمکهای اولیه در مسمومیت تماسی
-شستشوی پوست با مقادیر زیاد آب حداقل به مدت ۲۰ دقیقه
-در حین شستشوی پوست ، لباس و یا جواهر آلات را در آورید
- شستشوی محل با آب و صابون
- انتقال مصدوم با مرکز درمانی